الرئيسية
المنتديات
المشاركات الجديدة
بحث بالمنتديات
الغرف الصوتية
غرفة ٠٠٠٠
ما الجديد
المشاركات الجديدة
جديد مشاركات الحائط
آخر النشاطات
الأعضاء
الزوار الحاليين
مشاركات الحائط الجديدة
البحث عن مشاركات الملف الشخصي
تسجيل الدخول
تسجيل
ما الجديد
البحث
البحث
بحث بالعناوين فقط
بواسطة:
المشاركات الجديدة
بحث بالمنتديات
قائمة
تسجيل الدخول
تسجيل
تثبيت التطبيق
تثبيت
الرئيسية
المنتديات
القسم العام
روضة شباب المعهد وحملة مصابيح الهدى
صفحة مطوية من حياة شيخ الإسلام ابن تيمية
تم تعطيل الجافا سكربت. للحصول على تجربة أفضل، الرجاء تمكين الجافا سكربت في المتصفح الخاص بك قبل المتابعة.
أنت تستخدم أحد المتصفحات القديمة. قد لا يتم عرض هذا الموقع أو المواقع الأخرى بشكل صحيح.
يجب عليك ترقية متصفحك أو استخدام
أحد المتصفحات البديلة
.
الرد على الموضوع
الرسالة
<blockquote data-quote="يوسف الماهر" data-source="post: 79517" data-attributes="member: 5489"><p style="text-align: right"><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><strong><span style="color: #0000ff"><strong>صفحة مطوية من حياة شيخ الإسلام ابن تيمية</strong></span></strong></span></span></p> <p style="text-align: center"></p></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: DarkRed">عبد الرحمن بن أحمدد بن أبي جمرة</span></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #008080">الحمد لله وحده، والصلاة والسلام على من لا نبي بعده، وبعد:</span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">فقد كان شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله أمةً وحدَه، صاحبَ دعوة إصلاحية تجديدية ما فتئ الناس ينهلون من معينها، ولا تزال آثارها باقية إلى يومنا هذا، كانت قضيته التي عاش من أجلها، ونذر حياته لها، وجاهد بلسانه وبنانه لتحقيقها ردَّ الناس إلى الأمر الأول الذي كان عليه النبي - صلى الله عليه وسلم - وأصحابه.</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">لا جرم أنَّ حياته كانت سلسلة من المحن، خاض فيها ابن تيمية معارك كبرى مع جيوش الضلالة، وصدع بالحق في وجه أهل البدع والغواية، مع رحمة دون تهاون، وقوة دون ضعف، وعزة دون غرور، وثبات دون تردد، وعزم دون عجز، ويقين دون شك، غير وجِلٍ ولا آبهٍ ولا خوَّارٍ ولا متلجلج.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">تتابعت عليه غِيَرُ الدهر[1] بصنوف من المحن وأنواع من الفتن، فلم يُرَ فيها إلا رابطَ الجأش، منشرحَ الصدر، بصيرَ الرأي، قويَّ الحجة، صادقَ اللهجة، ليس ذلك غلوًّا ولا ادعاء، وإنما يدركه كل من له أدنى نظر في سيرته وحياته، وكل من طالع شيئًا من كتبه وتأملَ دقيق كلماته، مع تحلٍّ بالإنصاف وتخلٍّ عن الإجحاف.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">يخطئ من يظن أن ابن تيمية استطاع - وهو فرد وحده - أن يفعل ذلك كلَّه بغزارة علمه وتبحره وسعة اطلاعه فحسب، بل ثمَّ أمرٌ آخرُ خبيءٌ في سيرته قلَّ من يدركه ويقف عليه، كان هو أساسَ قوةِ قلبه وثباتِ جنانه أمام الباطل وأعوانه، ذلكم هو تألهه وتعبده وتنسكه، وحسن أخلاقه وجميل صفاته، الذي جعل «لكلامه صولة على القلوب، وتأثيرًا في النفوس، وهيبة مقبولة، ونفعًا يظهر أثره، وتنفعل له النفوس التي سمعته أيامًا كثيرة بعقبه، حتى كان مقاله بلسان حاله، وحاله ظاهر له في مقاله، حتى انتهت إليه الإمامة في العلم والعمل، والزهد والورع، والشجاعة والكرم، والتواضع والحلم، والإنابة والجلالة والمهابة، والأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، وسائر أنواع الجهاد مع الصدق والعفة والصيانة، وحسن القصد والإخلاص، والابتهال إلى الله، وكثرة الخوف منه، وكثرة المراقبة له، وشدة التمسك بالأثر، والدعاء إلى الله، وحسن الأخلاق، ونفع الخلق والإحسان إليهم، والصبر على من آذاه، والصفح عنه، والدعاء له، وسائر أنواع الخير، وكان - رحمه الله - سيفًا مسلولا على المخالفين، وشجًى في حلوق أهل الأهواء المبتدعين، وإمامًا قائمًا ببيان الحق ونصرة الدين، وكان بحرًا لا تكدره الدلاء، وحبرًا يقتدي به الأخيار الألباء، طنَّت بذكره الأمصار، وضنَّت بمثله الأعصار»[2].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">يحدثنا تلميذه وخريجه ابن القيم - رحمه الله - قائلا: «وحضرت شيخ الإسلام ابن تيمية مرة صلى الفجر، ثم جلس يذكر الله تعالى إلى قريب من انتصاف النهار، ثم التفت إليَّ وقال: هذه غدوتي، ولو لم أتغدَّ الغداء سقطت قوتي. أو كلامًا قريبًا من هذا»[3].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">هذا هو الزاد الذي كان يتزود به ابن تيمية في مواجهة ما يلاقيه في طريق الدعوة من الضراء، والمدد الذي كان يمده بالقوة في الصبر على البلاء.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وهاك - أخي الحبيب - صورًا من حياته الروحية التي حققها - كما يقول متحدثًا بنعمة الله عليه - «علمًا وذوقًا وتجربة»[4]، نقلها عنه من صاحبه ولازمه، علَّها تكون معينة لنا على التشبه به فيها.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> <p style="text-align: right"> فتشبهوا إن لم تكونوا مثلهم <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></p></p> <p style="text-align: right"></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong><p style="text-align: right"> إن التشبه بالكرام فلاحُ <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></p></p> <p style="text-align: right"></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong><p style="text-align: right"> </p></p> <p style="text-align: right"></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وقد قيل: عمل رجلٍ في ألف رجل خير من قول ألف رجلٍ لرجل.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>1- خلوته بالله:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم - رحمه الله -: «وحدثني بعض أقارب شيخ الإسلام ابن تيمية - رحمه الله - قال: كان في بداية أمره يخرج أحيانًا إلى الصحراء يخلو عن الناس، لقوة ما يرد عليه، فتبعته يوما فلما أصحر تنفس الصعداء، ثم جعل يتمثل بقول الشاعر - وهو لمجنون ليلى من قصيدته الطويلة -:</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> </span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> وأخرج من بين البيوت لعلني <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> أحدث عنك النفس بالسر خاليا[5]» <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> </span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>2- أنسه بالله وطيب عيشه:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «وسمعت شيخ الإسلام ابن تيمية - قدس الله روحه - يقول: إن في الدنيا جنة من لم يدخلها لا يدخل جنة الآخرة. وقال لي مرة: ما يصنع أعدائي بي؟ أنا جنتي وبستاني في صدري، أنَّى رحت فهي معي لا تفارقني، إن حبسي خلوة، وقتلي شهادة، وإخراجي من بلدي سياحة.</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وكان يقول في محبسه في القلعة: لو بذلت ملء هذه القلعة ذهبًا ما عدل عندي شكر هذه النعمة، أو قال: ما جزيتهم على ما تسببوا لي فيه من الخير، ونحو هذا. وكان يقول في سجوده وهو محبوس: اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك، ما شاء الله. وقال لي مرة: المحبوس من حبس قلبه عن ربه تعالى، والمأسور من أسره هواه.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">ولما دخل إلى القلعة وصار داخل سورها نظر إليه وقال: ﴿ </span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: green">فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ</span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> ﴾ [الحديد:13].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وعلم الله ما رأيت أحدًا أطيب عيشًا منه قط، مع ما كان فيه من ضيق العيش وخلاف الرفاهية والنعيم بل ضدها، ومع ما كان فيه من الحبس والتهديد والإرهاق، وهو مع ذلك من أطيب الناس عيشًا، وأشرحهم صدرًا، وأقواهم قلبًا، وأسرهم نفسًا، تلوح نضرة النعيم على وجهه، وكنا إذا اشتد بنا الخوف وساءت منا الظنون وضاقت بنا الأرض أتيناه، فما هو إلا أن نراه ونسمع كلامه، فيذهب ذلك كله، وينقلب انشراحًا وقوة ويقينًا وطمأنينة.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">فسبحان من أشهد عباده جنته قبل لقائه، وفتح لهم أبوابها في دار العمل، فآتاهم من روحها ونسيمها وطيبها ما استفرغ قواهم لطلبها والمسابقة إليها»[6].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>3- فرحه وسروره بالله:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «ورأيت شيخ الإسلام ابن تيمية - قدس الله روحه - في المنام، وكأني ذكرت له شيئًا من أعمال القلب، وأخذت في تعظيمه ومنفعته - لا أذكره الآن - فقال: أما أنا فطريقتي: الفرح بالله، والسرور به، أو نحو هذا من العبارة. وهكذا كانت حاله في الحياة، يبدو ذلك على ظاهره، وينادي به عليه حاله»[7].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>4- سلامة صدره:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «كان بعض أصحابه الأكابر يقول: وددتُ أني لأصحابي مثلُه لأعدائه وخصومه، وما رأيته يدعو على أحد منهم قط، وكان يدعو لهم، وجئت يومًا مبشرًا له بموت أكبر أعدائه، وأشدهم عداوة وأذى له، فنهرني وتنكَّر لي واسترجع، ثم قام من فوره إلى بيت أهله فعزاهم، وقال: إني لكم مكانه، ولا يكون لكم أمر تحتاجون فيه إلى مساعدة إلا وساعدتكم فيه، ونحو هذا من الكلام، فسرُّوا به ودعَوا له، وعظموا هذه الحال منه»[8].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>5- عفوه وصفحه عمن آذاه:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال الحافظ ابن كثير: «وسمعت الشيخ تقيَّ الدين [يعني ابن تيمية] يذكر ما كان بينه وبين السلطان من الكلام لما انفردا في ذلك الشباك الذي جلسا فيه، وأن السلطان استفتى الشيخ في قتل بعض القضاة بسبب ما كانوا تكلموا فيه، وأخرج له فتاوى بعضهم بعزله من الملك ومبايعة الجاشنكير، وأنهم قاموا عليك وآذوك أنت أيضًا، وأخذ يحثه بذلك على أن يفتيه في قتل بعضهم، وإنما كان حنقه عليهم بسبب ما كانوا سعَوا فيه من عزله ومبايعة الجاشنكير، ففهم الشيخ مراد السلطان فأخذ في تعظيم القضاة والعلماء، وينكر أن ينال أحدًا منهم بسوء، وقال له: إذا قتلتَ هؤلاء لا تجد بعدهم مثلهم، فقال له: إنهم قد آذَوك وأرادوا قتلك مرارًا، فقال الشيخ: من آذاني فهو في حل، ومن آذى الله ورسوله فالله ينتقم منه، وأنا لا أنتصر لنفسي، وما زال به حتى حلم عنهم السلطان وصفح. قال: وكان قاضي المالكية ابن مخلوف يقول: ما رأينا مثل ابن تيمية حرضنا عليه فلم نقدر عليه، وقدر علينا فصفح عنا، وحاجج عنا»[9].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>6- صدقة السر:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «وشاهدت شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله روحه إذا خرج إلى الجمعة يأخذ ما وجد في البيت من خبز أو غيره فيتصدق به في طريقه سرًّا، وسمعته يقول: إذا كان الله قد أمرنا بالصدقة بين يدي مناجاة رسول الله -صلى الله عليه وسلم-، فالصدقة بين يدي مناجاته تعالى أفضل وأولى بالفضيلة»[10].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>7- مداومته على الذكر:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «وسمعت شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله تعالى روحه يقول: الذكر للقلب مثل الماء للسمك، فكيف يكون حال السمك إذا فارق الماء؟... وقال لي مرة: لا أترك الذكر إلا بنية إجمام نفسي وإراحتها لأستعد بتلك الراحة لذكر آخر. أو كلامًا هذا معناه»[11].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وقال ابن القيم أيضًا: « وكان شيخ الإسلام ابن تيمية - رحمه الله - إذا اشتدت عليه الأمور: قرأ آيات السكينة[12]، وسمعته يقول في واقعة عظيمة جرت له في مرضه، تعجز العقول عن حملها - من محاربة أرواح شيطانية، ظهرت له إذ ذاك في حال ضعف القوة - قال: فلما اشتد عليَّ الأمر، قلت لأقاربي ومن حولي: اقرأوا آيات السكينة، قال: ثم أقلع عني ذلك الحال، وجلست وما بي قَلَبَةٌ[13].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وقد جربت أنا أيضًا قراءة هذه الآيات عند اضطراب القلب بما يرد عليه، فرأيت لها تأثيرًا عظيمًا في سكونه وطمأنينته»[14].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وقال أيضًا: «وكان شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله روحه شديد اللهج بها جدًّا، وقال لي يومًا: لهذين الاسمين وهما (الحي القيوم) تأثير عظيم في حياة القلب، وكان يشير إلى أنهما الاسم الأعظم، وسمعته يقول: من واظب على أربعين مرة كل يوم بين سنة الفجر وصلاة الفجر: يا حي يا قيوم، لا إله إلا أنت، برحمتك أستغيث حصلت له حياة القلب، ولم يمت قلبه»[15].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">ويقول ابن القيم عن أثر الذكر في قوَّة قلبه وبدنه: «وقد شاهدت من قوة شيخ الإسلام ابن تيمية في سَننه وكلامه وإقدامه وكتابه أمرًا عجيبًا، فكان يكتب في اليوم من التصنيف ما يكتبه الناسخ في جمعة وأكثر، وقد شاهد العسكر من قوته في الحرب أمرًا عظيمًا»[16].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وكان ابن تيمية يرى أن الاشتغال بالذكر والعلم معين على دفع ألم المرض، قال ابن القيم: «وسمعت شيخنا أبا العباس ابن تيمية - رحمه الله - يقول - وقد عرض له بعض الألم - فقال له الطبيب: أضر ما عليك الكلام في العلم والفكر فيه والتوجه والذكر، فقال ألستم تزعمون أن النفس إذا قويت وفرحت أوجب فرحها لها قوة تعين بها الطبيعة على دفع العارض؛ فإنه عدوها، فإذا قويت عليه قهرته. فقال له الطبيب: بلى. فقال: إذا اشتغلت نفسي بالتوجه والذكر والكلام في العلم وظفرت بما يشكل عليها منه فرحت به وقويت، فأوجب ذلك دفع العارض هذا أو نحوه من الكلام»[17].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>8- دعاؤه وتضرعه:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال الحافظ ابن كثير: «وأخبرني العلامة شمس الدين ابن القيم - رحمه الله - أنه سمع الشيخ تقي الدين المذكور [يعني ابن تيمية] يقول: ربما قلت هذين البيتين في السجود أدعو لله بما تضمناه من الذل والخضوع.</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> </span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> يا من ألوذ به فيما أؤمله <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ومن أعوذ به مما أحاذره <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> لا يجبر الناس عظمًا أنت كاسره <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ولا يهيضون عظمًا أنت جابره»[18] <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> ونقل الحافظ ابن عبدالهادي عن بعض قدماء أصحاب شيخ الإسلام ابن تيمية قال: «ولقد سمعته في مبادئ أمره يقول: إنه ليقف خاطري في المسألة والشيء أو الحالة التي تشكل عليَّ، فأستغفر الله تعالى ألف مرة أو أكثر أو أقل حتى ينشرح الصدر وينحل إشكال ما أشكل. قال: وأكون إذ ذاك في السوق أو المسجد أو الدرب أو المدرسة، لا يمنعني ذلك من الذكر والاستغفار إلى أن أنال مطلوبي»[19].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>9- فراسته:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «ولقد شاهدت من فراسة شيخ الإسلام ابن تيمية - رحمه الله - أمورًا عجيبة، وما لم أشاهده منها أعظم وأعظم، ووقائع فراسته تستدعي سِفرًا ضخمًا.</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">أخبر أصحابه بدخول التتار الشام سنة تسع وتسعين وستمائة، وأن جيوش المسلمين تكسر، وأن دمشق لا يكون بها قتل عام ولا سبيٌ عام، وأن كلَب الجيش وحدته في الأموال. وهذا قبل أن يهم التتار بالحركة، ثم أخبر الناس والأمراء سنة اثنتين وسبعمائة لما تحرك التتار وقصدوا الشام: أن الدائرة والهزيمة عليهم، وأن الظفر والنصر للمسلمين، وأقسم على ذلك أكثر من سبعين يمينًا، فيقال له: قل إن شاء الله، فيقول: إن شاء الله تحقيقًا لا تعليقًا، وسمعته يقول ذلك. قال: فلما أكثروا عليَّ، قلت: لا تكثروا، كتب الله تعالى في اللوح المحفوظ أنهم مهزومون في هذه الكرة، وأن النصر لجيوش الإسلام. قال: وأطمعت[20] بعض الأمراء والعسكر حلاوة النصر قبل خروجهم إلى لقاء العدو، وكانت فراسته الجزئية في خلال هاتين الواقعتين مثل المطر.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">ولما طلب إلى الديار المصرية، وأريد قتله - بعدما أنضجت له القدور، وقلبت له الأمور - اجتمع أصحابه لوداعه. وقالوا: قد تواترت الكتب بأن القوم عاملون على قتلك. فقال: والله لا يصلون إلى ذلك أبدًا، قالوا: أفتحبس؟ قال: نعم، ويطول حبسي، ثم أخرج وأتكلم بالسنة على رءوس الناس. سمعته يقول ذلك.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">ولما تولى عدوه الملقب بالجاشنكير الملك أخبروه بذلك. وقالوا: الآن بلغ مراده منك، فسجد لله شكرًا وأطال، فقيل له: ما سبب هذه السجدة؟ فقال: هذا بداية ذله ومفارقة عزه من الآن، وقرب زوال أمره، فقيل: متى هذا؟ فقال: لا تربط خيول الجند على القرط حتى تغلب دولته، فوقع الأمر مثل ما أخبر به. سمعت ذلك منه.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وقال مرة: يدخل عليَّ أصحابي وغيرهم، فأرى في وجوههم وأعينهم أمورًا لا أذكرها لهم. فقلت له - أو غيري -: لو أخبرتهم؟ فقال: أتريدون أن أكون معرِّفًا كمعرف الولاة؟ وقلت له يومًا: لو عاملتنا بذلك لكان أدعى إلى الاستقامة والصلاح، فقال: لا تصبرون معي على ذلك جمعة، أو قال: شهرًا. وأخبرني غير مرة بأمور باطنة تختص بي مما عزمت عليه، ولم ينطق به لساني. وأخبرني ببعض حوادث كبار تجري في المستقبل، ولم يعين أوقاتها، وقد رأيت بعضها، وأنا أنتظر بقيتها. وما شاهده كبار أصحابه من ذلك أضعاف أضعاف ما شاهدته»[21].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>10- فقره إلى الله:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">قال ابن القيم: «لا شيء أنفع للصادق من التحقق بالمسكنة والفاقة والذل، وأنه لا شيء، وأنه ممن لم يصح له بعد الإسلام حتى يدعي الشرف فيه. ولقد شاهدت من شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله روحه من ذلك أمرًا لم أشاهده من غيره، وكان يقول كثيرًا: ما لي شيء، ولا مني شيء، ولا فيَّ شيء، وكان كثيرًا ما يتمثل بهذا البيت:</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> </span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> أنا المكدِّي[22] وابن المكدِّي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> وهكذا كان أبي وجدي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وكان إذا أثني عليه في وجهه يقول: والله إني إلى الآن أجدد إسلامي كل وقت، وما أسلمت بعدُ إسلامًا جيدًا.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #008080">وبعث إليَّ في آخر عمره قاعدة في التفسير بخطه، وعلى ظهرها أبيات بخطه من نظمه:</span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> </span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> أنا الفقير إلى رب البريات <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> أنا المسيكين في مجموع حالاتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> أنا الظلوم لنفسي وهْي ظالمتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> والخير إن يأتنا من عنده ياتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> لا أستطيع لنفسي جلب منفعة <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ولا عن النفس لي دفع المضرات <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> وليس لي دونه مولى يدبرني <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ولا شفيع إذا حاطت خطيئاتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> إلا بإذن من الرحمن خالقنا <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> إلى الشفيع كما قد جا في الايات <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ولست أملك شيئًا دونه أبدا <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ولا شريك أنا في بعض ذرات <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ولا ظهير له كي يستعين به <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> كما يكون لأرباب الولايات <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> والفقر لي وصف ذات لازم أبدا <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> كما الغنى أبدا وصف له ذاتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> وهذه الحال حال الخلق أجمعهم <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> وكلهم عنده عبدله آتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> فمن بغى مطلبًا من غير خالقه <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> فهو الجهول الظلوم المشرك العاتي <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> والحمد لله ملء الكون أجمعه <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: black"><strong> ما كان منه وما من بعد قد ياتي»[23] <img src="http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif" alt="" class="fr-fic fr-dii fr-draggable " style="" /></strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #3366ff"><strong>11- حسن خاتمته:</strong></span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #800000">قال الحافظ ابن كثير: </span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">«وأخبر الحاضرين أخوه زين الدين عبدالرحمن أنه قرأ هو والشيخ منذ دخل القلعة ثمانين ختمة[24] وشرَعا في الحادية والثمانين، فانتهينا فيها إلى آخر اقتربت الساعة ﴿ </span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: green">إِنَّ الْمُتَّقِينَ في جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ <span style="color: #ff0000">* </span>في مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ</span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> ﴾ [القمر:54-55] فشرع عند ذلك الشيخان الصالحان الخيِّران عبدالله بن المحب وعبد الله الزرعي الضرير - وكان الشيخ رحمه الله يحب قراءتهما - فابتدآ من أول سورة الرحمن حتى ختموا القرآن، وأنا حاضر أسمع وأرى»[25].</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span> <span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: #008080"><strong>وختامًا:</strong> </span></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">على العلماء والدعاة وطلاب العلم والمربين أن يتزوَّدوا من هذا الزاد الروحي العملي مع التحصيل العلمي في مواجهة ما يكتنف حياتهم من مشقات، وما يعترض طريقهم من عقبات، فذلك خير معين على بلوغ المقصود، وحصل المطلوب، وهو أيضًا أنفع دواء لما يشكوه القلب من قسوة نتيجة الخلافات المذهبية والصراعات السياسية والمشاحنات الحزبية.</span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وإليك وصيةَ الإمامِ ابنِ الجوزي - رحمه الله - التي يقول فيها: «فعليك بالعزلة، والذكر، والنظر في العلم، فإن العزلة حمية، والفكر والعلم أدوية، والدواء مع التخليط لا ينفع، وقد تمكنت منك أخلاط المخالطة للخلق، والتخليط في الأفعال، فليس لك دواء إلا ما وصفتُ لك، فأما إذا خالطتَ الخلق، وتعرضتَ للشهوات، ثم رُمتَ صلاح القلب، رُمْتَ الممتنع»[26].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">ويقارن ابن الجوزي بين المشتغلين بالعلم وبين المشتغلين بالعمل، ثم يقرر أن «الصواب العكوف على العلم، مع تلذيع النفس بأسباب المرققات تلذيعًا لا يقدح في كمال التشاغل بالعلم»[27].</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">فاللهم إنا نعوذ بك من علم لا ينفع، وقلب لا يخشع، ودعاء لا يسمع.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px">وصلى الله وسلم على نبينا محمد، وعلى آله وصحبه أجمعين.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [1] أي: أحواله وأحداثه المتغيرة.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [2] «العقود الدرية من مناقب شيخ الإسلام ابن تيمية» لابن عبدالهادي (ص22-23).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [3] «الوابل الصيب» (ص42).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [4] «مجموع الفتاوى» (28/40).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [5] «مدارج السالكين» (3/61)، وانظر: «روضة المحبين» (ص281، 437).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [6] «الوابل الصيب» (ص48).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [7] «مدارج السالكين» (2/174).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [8] «مدارج السالكين» (2/239).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [9] «البداية والنهاية» (14/61).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [10] «زاد المعاد» (1/395)، وانظر: «مفتاح دار السعادة» (2/33).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [11] «الوابل الصيب» (ص42).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [12] وقد ذكرها ابن القيم قبل هذا النقل (مدارج السالكين 2/470).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [13] يقال للرجل إذا بَرَأ من مَرَضِهِ: ما به قَلَبةٌ أي: علة. انظر: «إصلاح المنطق» لابن السكيت (ص271)، «مقاييس اللغة» (3/463)، «لسان العرب» (1/687).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [14] «مدارج السالكين» (2/471).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [15] «مدارج السالكين» (1/446)، وانظر: (3/248).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [16] «الوابل الصيب» (ص77).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [17] «مفتاح دار السعادة» (1/250).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [18] «البداية والنهاية» (11/292).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [19] «العقود الدرية» (21-22).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [20] كذا في الأصل، ولعل الأقرب: وأطعمت.</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [21] «مدارج السالكين» (2/458-459).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [22] أي: قليل الحيلة والمال انظر: «لسان العرب» (15/216).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [23] «مدارج السالكين» (1/520-521).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [24] انظر: «العقود الدرية» (ص472).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [25] «البداية والنهاية» (14/159).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [26] «صيد الخاطر» (ص54).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"> [27] «صيد الخاطر» (ص160).</span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span></p> <p style="text-align: right"><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"><span style="font-size: 18px"></span></span><span style="font-family: 'Traditional Arabic'"> </span> </p> <p style="text-align: left"><p style="text-align: right"></p> <p style="text-align: right"></p></p> <p style="text-align: left"><span style="color: #000000"> </span></p> <p style="text-align: left"><span style="color: #000000"></span></p></blockquote><p></p>
[QUOTE="يوسف الماهر, post: 79517, member: 5489"] [RIGHT][CENTER][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][B][COLOR=#0000ff][B]صفحة مطوية من حياة شيخ الإسلام ابن تيمية[/B][/COLOR][/B][/SIZE][/FONT] [/CENTER] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [COLOR=DarkRed]عبد الرحمن بن أحمدد بن أبي جمرة[/COLOR] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#008080]الحمد لله وحده، والصلاة والسلام على من لا نبي بعده، وبعد:[/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] فقد كان شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله أمةً وحدَه، صاحبَ دعوة إصلاحية تجديدية ما فتئ الناس ينهلون من معينها، ولا تزال آثارها باقية إلى يومنا هذا، كانت قضيته التي عاش من أجلها، ونذر حياته لها، وجاهد بلسانه وبنانه لتحقيقها ردَّ الناس إلى الأمر الأول الذي كان عليه النبي - صلى الله عليه وسلم - وأصحابه. لا جرم أنَّ حياته كانت سلسلة من المحن، خاض فيها ابن تيمية معارك كبرى مع جيوش الضلالة، وصدع بالحق في وجه أهل البدع والغواية، مع رحمة دون تهاون، وقوة دون ضعف، وعزة دون غرور، وثبات دون تردد، وعزم دون عجز، ويقين دون شك، غير وجِلٍ ولا آبهٍ ولا خوَّارٍ ولا متلجلج.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] تتابعت عليه غِيَرُ الدهر[1] بصنوف من المحن وأنواع من الفتن، فلم يُرَ فيها إلا رابطَ الجأش، منشرحَ الصدر، بصيرَ الرأي، قويَّ الحجة، صادقَ اللهجة، ليس ذلك غلوًّا ولا ادعاء، وإنما يدركه كل من له أدنى نظر في سيرته وحياته، وكل من طالع شيئًا من كتبه وتأملَ دقيق كلماته، مع تحلٍّ بالإنصاف وتخلٍّ عن الإجحاف.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] يخطئ من يظن أن ابن تيمية استطاع - وهو فرد وحده - أن يفعل ذلك كلَّه بغزارة علمه وتبحره وسعة اطلاعه فحسب، بل ثمَّ أمرٌ آخرُ خبيءٌ في سيرته قلَّ من يدركه ويقف عليه، كان هو أساسَ قوةِ قلبه وثباتِ جنانه أمام الباطل وأعوانه، ذلكم هو تألهه وتعبده وتنسكه، وحسن أخلاقه وجميل صفاته، الذي جعل «لكلامه صولة على القلوب، وتأثيرًا في النفوس، وهيبة مقبولة، ونفعًا يظهر أثره، وتنفعل له النفوس التي سمعته أيامًا كثيرة بعقبه، حتى كان مقاله بلسان حاله، وحاله ظاهر له في مقاله، حتى انتهت إليه الإمامة في العلم والعمل، والزهد والورع، والشجاعة والكرم، والتواضع والحلم، والإنابة والجلالة والمهابة، والأمر بالمعروف والنهي عن المنكر، وسائر أنواع الجهاد مع الصدق والعفة والصيانة، وحسن القصد والإخلاص، والابتهال إلى الله، وكثرة الخوف منه، وكثرة المراقبة له، وشدة التمسك بالأثر، والدعاء إلى الله، وحسن الأخلاق، ونفع الخلق والإحسان إليهم، والصبر على من آذاه، والصفح عنه، والدعاء له، وسائر أنواع الخير، وكان - رحمه الله - سيفًا مسلولا على المخالفين، وشجًى في حلوق أهل الأهواء المبتدعين، وإمامًا قائمًا ببيان الحق ونصرة الدين، وكان بحرًا لا تكدره الدلاء، وحبرًا يقتدي به الأخيار الألباء، طنَّت بذكره الأمصار، وضنَّت بمثله الأعصار»[2].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] يحدثنا تلميذه وخريجه ابن القيم - رحمه الله - قائلا: «وحضرت شيخ الإسلام ابن تيمية مرة صلى الفجر، ثم جلس يذكر الله تعالى إلى قريب من انتصاف النهار، ثم التفت إليَّ وقال: هذه غدوتي، ولو لم أتغدَّ الغداء سقطت قوتي. أو كلامًا قريبًا من هذا»[3].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] هذا هو الزاد الذي كان يتزود به ابن تيمية في مواجهة ما يلاقيه في طريق الدعوة من الضراء، والمدد الذي كان يمده بالقوة في الصبر على البلاء.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وهاك - أخي الحبيب - صورًا من حياته الروحية التي حققها - كما يقول متحدثًا بنعمة الله عليه - «علمًا وذوقًا وتجربة»[4]، نقلها عنه من صاحبه ولازمه، علَّها تكون معينة لنا على التشبه به فيها.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] [RIGHT] فتشبهوا إن لم تكونوا مثلهم [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/RIGHT] [/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B][RIGHT] إن التشبه بالكرام فلاحُ [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/RIGHT] [/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B][RIGHT] [/RIGHT] [/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وقد قيل: عمل رجلٍ في ألف رجل خير من قول ألف رجلٍ لرجل.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]1- خلوته بالله:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم - رحمه الله -: «وحدثني بعض أقارب شيخ الإسلام ابن تيمية - رحمه الله - قال: كان في بداية أمره يخرج أحيانًا إلى الصحراء يخلو عن الناس، لقوة ما يرد عليه، فتبعته يوما فلما أصحر تنفس الصعداء، ثم جعل يتمثل بقول الشاعر - وهو لمجنون ليلى من قصيدته الطويلة -: [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] وأخرج من بين البيوت لعلني [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] أحدث عنك النفس بالسر خاليا[5]» [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]2- أنسه بالله وطيب عيشه:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «وسمعت شيخ الإسلام ابن تيمية - قدس الله روحه - يقول: إن في الدنيا جنة من لم يدخلها لا يدخل جنة الآخرة. وقال لي مرة: ما يصنع أعدائي بي؟ أنا جنتي وبستاني في صدري، أنَّى رحت فهي معي لا تفارقني، إن حبسي خلوة، وقتلي شهادة، وإخراجي من بلدي سياحة. وكان يقول في محبسه في القلعة: لو بذلت ملء هذه القلعة ذهبًا ما عدل عندي شكر هذه النعمة، أو قال: ما جزيتهم على ما تسببوا لي فيه من الخير، ونحو هذا. وكان يقول في سجوده وهو محبوس: اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك، ما شاء الله. وقال لي مرة: المحبوس من حبس قلبه عن ربه تعالى، والمأسور من أسره هواه.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ولما دخل إلى القلعة وصار داخل سورها نظر إليه وقال: ﴿ [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=green]فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذَابُ[/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ﴾ [الحديد:13]. وعلم الله ما رأيت أحدًا أطيب عيشًا منه قط، مع ما كان فيه من ضيق العيش وخلاف الرفاهية والنعيم بل ضدها، ومع ما كان فيه من الحبس والتهديد والإرهاق، وهو مع ذلك من أطيب الناس عيشًا، وأشرحهم صدرًا، وأقواهم قلبًا، وأسرهم نفسًا، تلوح نضرة النعيم على وجهه، وكنا إذا اشتد بنا الخوف وساءت منا الظنون وضاقت بنا الأرض أتيناه، فما هو إلا أن نراه ونسمع كلامه، فيذهب ذلك كله، وينقلب انشراحًا وقوة ويقينًا وطمأنينة.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] فسبحان من أشهد عباده جنته قبل لقائه، وفتح لهم أبوابها في دار العمل، فآتاهم من روحها ونسيمها وطيبها ما استفرغ قواهم لطلبها والمسابقة إليها»[6].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]3- فرحه وسروره بالله:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «ورأيت شيخ الإسلام ابن تيمية - قدس الله روحه - في المنام، وكأني ذكرت له شيئًا من أعمال القلب، وأخذت في تعظيمه ومنفعته - لا أذكره الآن - فقال: أما أنا فطريقتي: الفرح بالله، والسرور به، أو نحو هذا من العبارة. وهكذا كانت حاله في الحياة، يبدو ذلك على ظاهره، وينادي به عليه حاله»[7]. [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]4- سلامة صدره:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «كان بعض أصحابه الأكابر يقول: وددتُ أني لأصحابي مثلُه لأعدائه وخصومه، وما رأيته يدعو على أحد منهم قط، وكان يدعو لهم، وجئت يومًا مبشرًا له بموت أكبر أعدائه، وأشدهم عداوة وأذى له، فنهرني وتنكَّر لي واسترجع، ثم قام من فوره إلى بيت أهله فعزاهم، وقال: إني لكم مكانه، ولا يكون لكم أمر تحتاجون فيه إلى مساعدة إلا وساعدتكم فيه، ونحو هذا من الكلام، فسرُّوا به ودعَوا له، وعظموا هذه الحال منه»[8]. [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]5- عفوه وصفحه عمن آذاه:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال الحافظ ابن كثير: «وسمعت الشيخ تقيَّ الدين [يعني ابن تيمية] يذكر ما كان بينه وبين السلطان من الكلام لما انفردا في ذلك الشباك الذي جلسا فيه، وأن السلطان استفتى الشيخ في قتل بعض القضاة بسبب ما كانوا تكلموا فيه، وأخرج له فتاوى بعضهم بعزله من الملك ومبايعة الجاشنكير، وأنهم قاموا عليك وآذوك أنت أيضًا، وأخذ يحثه بذلك على أن يفتيه في قتل بعضهم، وإنما كان حنقه عليهم بسبب ما كانوا سعَوا فيه من عزله ومبايعة الجاشنكير، ففهم الشيخ مراد السلطان فأخذ في تعظيم القضاة والعلماء، وينكر أن ينال أحدًا منهم بسوء، وقال له: إذا قتلتَ هؤلاء لا تجد بعدهم مثلهم، فقال له: إنهم قد آذَوك وأرادوا قتلك مرارًا، فقال الشيخ: من آذاني فهو في حل، ومن آذى الله ورسوله فالله ينتقم منه، وأنا لا أنتصر لنفسي، وما زال به حتى حلم عنهم السلطان وصفح. قال: وكان قاضي المالكية ابن مخلوف يقول: ما رأينا مثل ابن تيمية حرضنا عليه فلم نقدر عليه، وقدر علينا فصفح عنا، وحاجج عنا»[9]. [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]6- صدقة السر:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «وشاهدت شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله روحه إذا خرج إلى الجمعة يأخذ ما وجد في البيت من خبز أو غيره فيتصدق به في طريقه سرًّا، وسمعته يقول: إذا كان الله قد أمرنا بالصدقة بين يدي مناجاة رسول الله -صلى الله عليه وسلم-، فالصدقة بين يدي مناجاته تعالى أفضل وأولى بالفضيلة»[10]. [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]7- مداومته على الذكر:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «وسمعت شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله تعالى روحه يقول: الذكر للقلب مثل الماء للسمك، فكيف يكون حال السمك إذا فارق الماء؟... وقال لي مرة: لا أترك الذكر إلا بنية إجمام نفسي وإراحتها لأستعد بتلك الراحة لذكر آخر. أو كلامًا هذا معناه»[11]. وقال ابن القيم أيضًا: « وكان شيخ الإسلام ابن تيمية - رحمه الله - إذا اشتدت عليه الأمور: قرأ آيات السكينة[12]، وسمعته يقول في واقعة عظيمة جرت له في مرضه، تعجز العقول عن حملها - من محاربة أرواح شيطانية، ظهرت له إذ ذاك في حال ضعف القوة - قال: فلما اشتد عليَّ الأمر، قلت لأقاربي ومن حولي: اقرأوا آيات السكينة، قال: ثم أقلع عني ذلك الحال، وجلست وما بي قَلَبَةٌ[13].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وقد جربت أنا أيضًا قراءة هذه الآيات عند اضطراب القلب بما يرد عليه، فرأيت لها تأثيرًا عظيمًا في سكونه وطمأنينته»[14].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وقال أيضًا: «وكان شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله روحه شديد اللهج بها جدًّا، وقال لي يومًا: لهذين الاسمين وهما (الحي القيوم) تأثير عظيم في حياة القلب، وكان يشير إلى أنهما الاسم الأعظم، وسمعته يقول: من واظب على أربعين مرة كل يوم بين سنة الفجر وصلاة الفجر: يا حي يا قيوم، لا إله إلا أنت، برحمتك أستغيث حصلت له حياة القلب، ولم يمت قلبه»[15].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ويقول ابن القيم عن أثر الذكر في قوَّة قلبه وبدنه: «وقد شاهدت من قوة شيخ الإسلام ابن تيمية في سَننه وكلامه وإقدامه وكتابه أمرًا عجيبًا، فكان يكتب في اليوم من التصنيف ما يكتبه الناسخ في جمعة وأكثر، وقد شاهد العسكر من قوته في الحرب أمرًا عظيمًا»[16].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وكان ابن تيمية يرى أن الاشتغال بالذكر والعلم معين على دفع ألم المرض، قال ابن القيم: «وسمعت شيخنا أبا العباس ابن تيمية - رحمه الله - يقول - وقد عرض له بعض الألم - فقال له الطبيب: أضر ما عليك الكلام في العلم والفكر فيه والتوجه والذكر، فقال ألستم تزعمون أن النفس إذا قويت وفرحت أوجب فرحها لها قوة تعين بها الطبيعة على دفع العارض؛ فإنه عدوها، فإذا قويت عليه قهرته. فقال له الطبيب: بلى. فقال: إذا اشتغلت نفسي بالتوجه والذكر والكلام في العلم وظفرت بما يشكل عليها منه فرحت به وقويت، فأوجب ذلك دفع العارض هذا أو نحوه من الكلام»[17].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]8- دعاؤه وتضرعه:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال الحافظ ابن كثير: «وأخبرني العلامة شمس الدين ابن القيم - رحمه الله - أنه سمع الشيخ تقي الدين المذكور [يعني ابن تيمية] يقول: ربما قلت هذين البيتين في السجود أدعو لله بما تضمناه من الذل والخضوع. [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] يا من ألوذ به فيما أؤمله [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ومن أعوذ به مما أحاذره [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] لا يجبر الناس عظمًا أنت كاسره [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ولا يهيضون عظمًا أنت جابره»[18] [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ونقل الحافظ ابن عبدالهادي عن بعض قدماء أصحاب شيخ الإسلام ابن تيمية قال: «ولقد سمعته في مبادئ أمره يقول: إنه ليقف خاطري في المسألة والشيء أو الحالة التي تشكل عليَّ، فأستغفر الله تعالى ألف مرة أو أكثر أو أقل حتى ينشرح الصدر وينحل إشكال ما أشكل. قال: وأكون إذ ذاك في السوق أو المسجد أو الدرب أو المدرسة، لا يمنعني ذلك من الذكر والاستغفار إلى أن أنال مطلوبي»[19]. [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]9- فراسته:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «ولقد شاهدت من فراسة شيخ الإسلام ابن تيمية - رحمه الله - أمورًا عجيبة، وما لم أشاهده منها أعظم وأعظم، ووقائع فراسته تستدعي سِفرًا ضخمًا. أخبر أصحابه بدخول التتار الشام سنة تسع وتسعين وستمائة، وأن جيوش المسلمين تكسر، وأن دمشق لا يكون بها قتل عام ولا سبيٌ عام، وأن كلَب الجيش وحدته في الأموال. وهذا قبل أن يهم التتار بالحركة، ثم أخبر الناس والأمراء سنة اثنتين وسبعمائة لما تحرك التتار وقصدوا الشام: أن الدائرة والهزيمة عليهم، وأن الظفر والنصر للمسلمين، وأقسم على ذلك أكثر من سبعين يمينًا، فيقال له: قل إن شاء الله، فيقول: إن شاء الله تحقيقًا لا تعليقًا، وسمعته يقول ذلك. قال: فلما أكثروا عليَّ، قلت: لا تكثروا، كتب الله تعالى في اللوح المحفوظ أنهم مهزومون في هذه الكرة، وأن النصر لجيوش الإسلام. قال: وأطمعت[20] بعض الأمراء والعسكر حلاوة النصر قبل خروجهم إلى لقاء العدو، وكانت فراسته الجزئية في خلال هاتين الواقعتين مثل المطر.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ولما طلب إلى الديار المصرية، وأريد قتله - بعدما أنضجت له القدور، وقلبت له الأمور - اجتمع أصحابه لوداعه. وقالوا: قد تواترت الكتب بأن القوم عاملون على قتلك. فقال: والله لا يصلون إلى ذلك أبدًا، قالوا: أفتحبس؟ قال: نعم، ويطول حبسي، ثم أخرج وأتكلم بالسنة على رءوس الناس. سمعته يقول ذلك.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ولما تولى عدوه الملقب بالجاشنكير الملك أخبروه بذلك. وقالوا: الآن بلغ مراده منك، فسجد لله شكرًا وأطال، فقيل له: ما سبب هذه السجدة؟ فقال: هذا بداية ذله ومفارقة عزه من الآن، وقرب زوال أمره، فقيل: متى هذا؟ فقال: لا تربط خيول الجند على القرط حتى تغلب دولته، فوقع الأمر مثل ما أخبر به. سمعت ذلك منه.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وقال مرة: يدخل عليَّ أصحابي وغيرهم، فأرى في وجوههم وأعينهم أمورًا لا أذكرها لهم. فقلت له - أو غيري -: لو أخبرتهم؟ فقال: أتريدون أن أكون معرِّفًا كمعرف الولاة؟ وقلت له يومًا: لو عاملتنا بذلك لكان أدعى إلى الاستقامة والصلاح، فقال: لا تصبرون معي على ذلك جمعة، أو قال: شهرًا. وأخبرني غير مرة بأمور باطنة تختص بي مما عزمت عليه، ولم ينطق به لساني. وأخبرني ببعض حوادث كبار تجري في المستقبل، ولم يعين أوقاتها، وقد رأيت بعضها، وأنا أنتظر بقيتها. وما شاهده كبار أصحابه من ذلك أضعاف أضعاف ما شاهدته»[21].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]10- فقره إلى الله:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] قال ابن القيم: «لا شيء أنفع للصادق من التحقق بالمسكنة والفاقة والذل، وأنه لا شيء، وأنه ممن لم يصح له بعد الإسلام حتى يدعي الشرف فيه. ولقد شاهدت من شيخ الإسلام ابن تيمية قدس الله روحه من ذلك أمرًا لم أشاهده من غيره، وكان يقول كثيرًا: ما لي شيء، ولا مني شيء، ولا فيَّ شيء، وكان كثيرًا ما يتمثل بهذا البيت: [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] أنا المكدِّي[22] وابن المكدِّي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] وهكذا كان أبي وجدي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وكان إذا أثني عليه في وجهه يقول: والله إني إلى الآن أجدد إسلامي كل وقت، وما أسلمت بعدُ إسلامًا جيدًا.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#008080]وبعث إليَّ في آخر عمره قاعدة في التفسير بخطه، وعلى ظهرها أبيات بخطه من نظمه:[/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] أنا الفقير إلى رب البريات [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] أنا المسيكين في مجموع حالاتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] أنا الظلوم لنفسي وهْي ظالمتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] والخير إن يأتنا من عنده ياتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] لا أستطيع لنفسي جلب منفعة [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ولا عن النفس لي دفع المضرات [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] وليس لي دونه مولى يدبرني [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ولا شفيع إذا حاطت خطيئاتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] إلا بإذن من الرحمن خالقنا [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] إلى الشفيع كما قد جا في الايات [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ولست أملك شيئًا دونه أبدا [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ولا شريك أنا في بعض ذرات [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ولا ظهير له كي يستعين به [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] كما يكون لأرباب الولايات [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] والفقر لي وصف ذات لازم أبدا [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] كما الغنى أبدا وصف له ذاتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] وهذه الحال حال الخلق أجمعهم [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] وكلهم عنده عبدله آتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] فمن بغى مطلبًا من غير خالقه [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] فهو الجهول الظلوم المشرك العاتي [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] والحمد لله ملء الكون أجمعه [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][B] ما كان منه وما من بعد قد ياتي»[23] [IMG]http://www.alukah.net/Images/alukah30/space.gif[/IMG][/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=black][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#3366ff][B]11- حسن خاتمته:[/B][/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#800000]قال الحافظ ابن كثير: [/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5]«وأخبر الحاضرين أخوه زين الدين عبدالرحمن أنه قرأ هو والشيخ منذ دخل القلعة ثمانين ختمة[24] وشرَعا في الحادية والثمانين، فانتهينا فيها إلى آخر اقتربت الساعة ﴿ [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=green]إِنَّ الْمُتَّقِينَ في جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ [COLOR=#ff0000]* [/COLOR]في مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ[/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ﴾ [القمر:54-55] فشرع عند ذلك الشيخان الصالحان الخيِّران عبدالله بن المحب وعبد الله الزرعي الضرير - وكان الشيخ رحمه الله يحب قراءتهما - فابتدآ من أول سورة الرحمن حتى ختموا القرآن، وأنا حاضر أسمع وأرى»[25]. [/SIZE][/FONT] [FONT=Traditional Arabic][SIZE=5][COLOR=#008080][B]وختامًا:[/B] [/COLOR][/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] على العلماء والدعاة وطلاب العلم والمربين أن يتزوَّدوا من هذا الزاد الروحي العملي مع التحصيل العلمي في مواجهة ما يكتنف حياتهم من مشقات، وما يعترض طريقهم من عقبات، فذلك خير معين على بلوغ المقصود، وحصل المطلوب، وهو أيضًا أنفع دواء لما يشكوه القلب من قسوة نتيجة الخلافات المذهبية والصراعات السياسية والمشاحنات الحزبية. وإليك وصيةَ الإمامِ ابنِ الجوزي - رحمه الله - التي يقول فيها: «فعليك بالعزلة، والذكر، والنظر في العلم، فإن العزلة حمية، والفكر والعلم أدوية، والدواء مع التخليط لا ينفع، وقد تمكنت منك أخلاط المخالطة للخلق، والتخليط في الأفعال، فليس لك دواء إلا ما وصفتُ لك، فأما إذا خالطتَ الخلق، وتعرضتَ للشهوات، ثم رُمتَ صلاح القلب، رُمْتَ الممتنع»[26].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] ويقارن ابن الجوزي بين المشتغلين بالعلم وبين المشتغلين بالعمل، ثم يقرر أن «الصواب العكوف على العلم، مع تلذيع النفس بأسباب المرققات تلذيعًا لا يقدح في كمال التشاغل بالعلم»[27].[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] فاللهم إنا نعوذ بك من علم لا ينفع، وقلب لا يخشع، ودعاء لا يسمع.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] وصلى الله وسلم على نبينا محمد، وعلى آله وصحبه أجمعين.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [1] أي: أحواله وأحداثه المتغيرة.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [2] «العقود الدرية من مناقب شيخ الإسلام ابن تيمية» لابن عبدالهادي (ص22-23).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [3] «الوابل الصيب» (ص42).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [4] «مجموع الفتاوى» (28/40).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [5] «مدارج السالكين» (3/61)، وانظر: «روضة المحبين» (ص281، 437).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [6] «الوابل الصيب» (ص48).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [7] «مدارج السالكين» (2/174).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [8] «مدارج السالكين» (2/239).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [9] «البداية والنهاية» (14/61).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [10] «زاد المعاد» (1/395)، وانظر: «مفتاح دار السعادة» (2/33).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [11] «الوابل الصيب» (ص42).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [12] وقد ذكرها ابن القيم قبل هذا النقل (مدارج السالكين 2/470).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [13] يقال للرجل إذا بَرَأ من مَرَضِهِ: ما به قَلَبةٌ أي: علة. انظر: «إصلاح المنطق» لابن السكيت (ص271)، «مقاييس اللغة» (3/463)، «لسان العرب» (1/687).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [14] «مدارج السالكين» (2/471).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [15] «مدارج السالكين» (1/446)، وانظر: (3/248).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [16] «الوابل الصيب» (ص77).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [17] «مفتاح دار السعادة» (1/250).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [18] «البداية والنهاية» (11/292).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [19] «العقود الدرية» (21-22).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [20] كذا في الأصل، ولعل الأقرب: وأطعمت.[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [21] «مدارج السالكين» (2/458-459).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [22] أي: قليل الحيلة والمال انظر: «لسان العرب» (15/216).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [23] «مدارج السالكين» (1/520-521).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [24] انظر: «العقود الدرية» (ص472).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [25] «البداية والنهاية» (14/159).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [26] «صيد الخاطر» (ص54).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [27] «صيد الخاطر» (ص160).[/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT][FONT=Traditional Arabic][SIZE=5] [/SIZE][/FONT][FONT=Traditional Arabic] [/FONT] [/RIGHT] [LEFT][RIGHT] [/RIGHT] [COLOR=#000000] [/COLOR][/LEFT] [/QUOTE]
الإسم
التحقق
اكتب معهد الماهر
رد
الرئيسية
المنتديات
القسم العام
روضة شباب المعهد وحملة مصابيح الهدى
صفحة مطوية من حياة شيخ الإسلام ابن تيمية